HAZIRLIK
Aile çevrenizin, komşularınızın veya çarşıda pazarda karşılaştığınız insanların günlük
Konuşmalarını, onların söyleyiş biçimiyle yazıya aktarınız.
Nasılsın gomşu, naapıyon? Saol sen nasılsın?
Yarın çarşıya gelicen mi?
❏ Sınıf kurallarına uymadan ders dinlemeniz veya trafik kurallarına uymadan trafikte bir yerden bir yere gitmeniz mümkün olur mu?
❏ Sınıf kurallarına uymadan ders dinlemeniz veya trafik kurallarına uymadan trafikte bir yerden bir yere gitmek pek mümkün olmaz. Olsa bile birçok sıkıntı yasarız. Tehlikelerle baş başa kalırız.
❏ Trafik niçin İngiltere’de soldan Türkiye’de Sağdan gitmektedir? Böyle olduğu halde niçin İngiltere’den Türkiye’ye geldikleri zaman sorun yaşamamaktadırlar?
Trafik levhaları bütün dünyada aynıdır. Bu da kolay anlaşmayı sağlar.
◆ Şiirde geçen tepelerde, konuşurduk, kaldım” kelimelerindeki ünlülerin kelime içindeki diğer ünlülerle uyum içinde olduğu söylenebilir mi? Niçin?
Evet. Bir uyum içinde olduğu söylenebilir. Ses özellikleri bakımından birbiri ile uyum içindedir. Seslerin ağızdan çıkışına ve boğumlanmalarına göre kümelendiklerini görürüz.
◆ şiirde geçen kelimeleri ve bu kelimelere gelen ekleri inceleyerek Türkçe de aynı ekin (da, de, ta, te bulunma hal ekinde olduğu gibi) birden fazla şeklinin olmasını neye bağlıyorsunuz? Düşündüklerinizi defterinize yazınız.
Gönül- üm -le , Otur- du- m hüzün le- n di- m sev- gi- li, gün- ler- i
Dağ- lar ağ- ar -ır – ken, konuş- ur du- k tepe -ler - de,
Ağ-ar-an dağ- lar-ı sil-in - di, gez- in- en - ler
Türkçede kelimelere gelen ekler sözcüğün sonundaki sese göre şekillenir. Son hecedeki ünsüz sert ise ek de sert seslerden oluşur. Son hecedeki ünlü kalın ise ek de kalın, ince ise ek de ince sesli harflerden oluşur.
1. Et kinlik
Önce “a, ı, o, u” seslerini sonra “e, i, ö, ü” seslerini söyleyiniz. Dilinizin, hangi gruptaki sesleri söylerken önde, hangisinde geride olduğunu aşağıya yazınız.
“a, ı, o, u” sesleri önde
“e, i, ö, ü” sesleri geride oluyor.
· Ön ce “a, e, ı, i” seslerini sonra “o, ö, u, ü” seslerini söyleyiniz. Dudağınızın önceki ve
sonraki sesleri söylerken hangi şekli aldığını aşağıda boş bırakılan yere yazınız.
“a, e, ı, i” seslerini söylerken dudaklar yana doğrun açılıyor.
o, ö, u, ü” seslerini söylerken ise dudaklar içe doğru ve aşağı doğru büzülüyor.
Düz
|
Yuvarlak
| ||||
geniş
|
Dar
|
geniş
|
Dar
| ||
Kalın
|
a
|
ı
|
o
|
u
| |
İnce
|
e
|
i
|
ö
|
ü
| |
Ünsüzlerin boğumlanma yerleri
|
ünsüzler
|
dudaklar
|
b, f, m, p, v
|
dişler
|
c, ç, d, j, l, n, r, s, fl, t, z
|
damak
|
g, ğ, k, y
|
gırtlak
|
h
|
sert
|
yumuşak
| |
sürekli
|
f,h,s,ş
|
ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
|
süreksiz
|
ç,k,p,t
|
b, c, d, g
|
4. etkinlik.
Tabloya göre Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde kalın bir ünlü varsa ondan sonraki hecelerde de Kalın ünlüler; ilk hecede ince bir ünlü varsa ondan sonraki hecelerde de ince ünlüler bulunur. Buna büyük ünlü uyumu denir.
5. ETKİNLİK:
……“ağarırken, hayalet” kelimeleri büyük ünlü uyumuna uymaz. Çünkü ilk hecede kalın ünlü “a” var. Sona gelen eklerde ise “e” ince ünlü var.
….. Aşağıda tabloda verilen kelimelere “-ken, -le yin, -yor, -ki, -mtı rak, -daş” eklerinden uygun olanını ekleyiniz.
Kelimeler
|
Kelimenin ek almış hali
|
Kurala uygunluk
|
koşar
|
koşarken
|
uymaz
|
din
|
dindaş
|
uymaz
|
sınıfta
|
sınıftaki
|
uymaz
|
yeşil
|
yeşilimtırak
|
uymaz
|
akşam
|
akşamleyin
|
uymaz
|
gel-
|
geliyor
|
uymaz
|
6. ETKİNLİK:
kelimeler
|
1.Hece ünlüsü
|
2.Hece ünlüsü
|
3.Hece ünlüsü
|
4.Hece ünlüsü
|
oturdum
|
yuvarlak
|
Dar- yuvarlak
|
Dar- yuvarlak
| |
uzaklarda
|
yuvarlak
|
Düz- geniş
|
Düz - geniş
|
Düz- geniş
|
nerdesin
|
Düz
|
Düz - geniş
|
Düz - geniş
|
Düz- dar
|
gezinenler
|
düz
|
Düz-dar
|
Düz- geniş
|
Düz - geniş
|
İlk ünlüsü düz olan kelimelerde, düz ünlüler
İlk ünlüsü yuvarlak olan kelimelerde, ise ya dar- yuvarlak ya da düz- geniş ünlüler bulunur
Türkçenin bu kuralına küçük ünlü uyumu denir.
âlemim, sahibi bu sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaz. Çünkü kalın ünlülerden sonra ince ünlüler kullanılmış. Bu sözcükler dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerdir.
Meraksız sözcüğü büyük ünlü uyumuna uymaz. İnce ünlüden sonra kalın ünlü gelmiş.
Küçük ünlü uyumuna uymayan kelime yoktur.
7. ETKİNLİK:
gös ter- -tık, tik,-dık, -dik…………..> göster-dik -r yumuşak ünsüz
yapıl- -tı, -ti, -dı, -di…………………> yapıl- dı -l yumuşak ünsüz
kapat- -tık, tik,-dık, -dik…………….> kapat-tık -t sert ünsüz
bahçe -ta, -te, -da, -de………………> bahçe-de -e ünlü
başla- -tı, -ti, -dı, -di……………………> başla-dı -a ünlü
kitap -tan, -ten, -dan, -den…………> kitap-tan -p sert ünsüz
8. ETKİNLİK:
“ağaca, kanadını, çorabını, uçağın” kelimelerinin çekim eki almamış durumunu aşağıya yazınız.
1.ağaç 2. kanat 3. çorap 4.uçak
“İlaç, kitap, kilit” sözcüklerine ünlü ve ünsüzle seslerle başlayan bir ek getiriniz. Kelimenin son seslerindeki değişimin hangi ekler geldiği zaman oluştuğunu yazınız.
İlaç- ı………> ilacı, ilaçta, ünlü ile başlayan bir ek geldiği zaman değişiyor.
Kitap-ı ……> kitabı , kitapta ünlü ile başlayan bir ek geldiği zaman değişiyor
Kilit- i ……..> kilidi, kilitten ünlü ile başlayan bir ek geldiği zaman değişiyor
9. ETKİNLİK:
SERT ÜNSÜZLER
|
ç, k, p,t
|
YUMUŞAK ÜNSÜZLER
|
f,h,s,ş
|
10. ETKINLIK
“Ufacık ellerini çabucak ve sıcacık bir hareketle bana uzattı.”
“Üsteğmenin bu hareketinin karşısında küçüldüm.”
“Yürü be hey Bulgar Dağı
Senden yüce dağ olma mı?” mısralarında ve yukarıdaki cümlelerde görülen ünsüz düşme lerini gösteriniz.
Ufak-cık>>>>>>>>>>>>>ufacık ::::::::::::::::>-k sesi düşmüş
Çabuk-ca>>>>>>>>>>>çabucak >>>>>>>> -k sesi düşmüş
Sıcak-cık>>>>>>>>>>>>sıcacık >>>>>>>> - k sesi düşmüş
Olmaz mı >>>>>>>>>> olma mı >>>>>>>>> -z sesi düşmüş.
Küçük-ül >>>>>>>>>> küçüldüm>>>>>>>>> -ü- l sesleri düşmüş
11. ETKİNLİK.
“bağrında, gönlüme” sözcüklerinin aldığı ekler çıkarılınca “bağır” ve “gönül” şekline dönüşür.
oğlu
|
ömrü
|
omzu
|
burnu
|
alnı
|
emri
|
aklı
|
fikri
|
şükrü
|
Türkçe kelimelerde orta hece ünlüsü vurgusuzdur. Son hecesinde dar ünlü olup ünsüzle biten bir kelimeye ünlü ile başlayan bir ek getirilince…orta hece ünlüsü düşer buna ünlü düşmesi denir.
· Aşağıya orta hece ünsüzü düşen kelimeler yazınız.
Ünlüsü olması gerekiyor… sabrı, zikri, ağzı, bağrı, çağrı,
Metinde geçen “hayvaları, gelirkene, havludan, börümcekler, İreceb’in” kelimelerini
asıllarıyla karşılaştırınız. Kelimelerdeki değişiklikleri aşağıda boş bırakılan yere yazınız.
Hayva >>>>>>> ayva
Gelirkene>>>>>>>> gelirken
Havludan >>>>>>> avludan
Börümcekler >>>>> börülceler
İreceb’in >>>>>>>> Recep’in
“toplamaya, kovayı, üstüne” sözcüklerinde türeyen kaynaştırma ünsüzleri
Toplama –y –a kova- y- ı üstü- n- e
13. ETKİNLİK
“benziyordu, çıkmıyor, ağlıyorsun” kelimelerini, “benzeyordu, çıkmayor, ağlayorsun” şeklinde söyleyebilir miyiz? Bu kelimelerdeki değişmenin sebebini aşağıda boş bırakılan yere yazınız.
Söyleyemeyiz. Bu kelimelerin bu şekilde söylenmesi zor olduğu için değişikliğe uğramıştır.
“Benze-, çıkma-, ağla-” fiillerinden sonra “-dı, -acak, -mış”eklerini getiriniz. Kelime
köklerinde değişme olmamasının sebebini aşağıda boş bırakılan yere yazınız
benze-di. Çıkmayacak, ağlamış. Çünkü bu kelimeler kaynaştırma ünsüzü ile birlikte bir ek almış.
ANLAMA YORUMLAMA
51. sayfadaki “Özleyen” Şiirinde geçen “uzakta”, “geçtik” kelimelerindeki “-ta”, “-tik” eklerinde ek “t” ünsüzü ile başlarken aynı şiirde geçen “konuşurduk”, “uzaklarda” kelimelerinde eklerin niçin “d” ile başladığını açıklayarak aşağıda boş bırakılan yere yazınız.
Çünkü, uzak-ta geç-tik sözcükleri sert ünsüzle bittiği için ek de sert ünsüzle başlamış.
Uzallar-da, konuşur-duk sözcükleri ise yumuşak ünsüz ile bitmiş bu yüzden ek de yumuşak ünsüz ile başlamış.
· Gönül ve fecir sözcükleri ünlü ile başlayan bir ek aldıkları için vurgusuz olan orta hece ünlüleri düşmüş.
· Gönül-ler, fecir-de bu ekler ünsüz ile başladığı için ses düşmesi olmamış.
ağrırken
|
ufkunda
|
tepelerde
|
hayalet
|
konuşurduk
| |
Ünlü kuralları
|
x
|
x
| |||
Ünsüz kuralları
|
x
|
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Türkçe kelimelerde ünlüler hangi özelliklerine göre sınıflandırılır?
Kalın – ince, düz yuvarlak, dar- geniş oluşlarına göre sınıflandırılır.
2.Türkçedeki ünsüz uyumu kuralını açıklayınız.
Sert bir ünsüzle (p,ç,t,k) ile biten Türkçe bir kelimeye yumuşak ünsüzle başlayan ( b,c,d,g) bir ek getirildiği zaman yumuşak ünsüzler ( b,c,d,g) sert ünsüzlerden p,ç,t,k ‘ya dönüşür.
Geç-di>>>>>>>>> geçti, aç- dı >>>>>>açtı gibi
3. “e” ünlüsünün özelliklerini açıklayınız.
“e” düz, geniş, ince bir ünlüdür.
4.
* Türkçede ünlü uyumlarını bozan ekler şunlardır:-yor, -ki, -layın, - daş,-ımtrak, -gil, -ken
* . “Iramazan” kelimesinde görüldüğü gibi bölgesel özellik taşıyan ses olaylarını yazılarımıza yansıtmamız, --dilin doğru kullanımı__ için doğru değildir.
5. Aşağıda geçen cümlelerdeki ifadeler doğru ide D yanlış ise y yazınız.
( D ) Türkçe kelimelerde orta hece ünlüsü vurgusuz olduğu için kelimeye ünlü ile başlayan bir ek gelirse bu ünlü düşer.
( D ) Kalınlık-incelik uyumu kuralında her ünlü bir sonraki hecenin ünlüsüne uyar.
( Y ) “Ki tap” kelimesinden sonra ünlü ile başlayan bir ek gelirse ünsüz yumuşaması olmaz.
6. Aşağıdaki kelimelerden hangisinde ünsüz yumuşaması vardır?
A) Okulda B) Yurtta C) Ayakta D) Kitapta E) Ağaca
7. Aşağıdaki kelimelerden hangisi küçük ünlü uyumuna uymaz?
A) Tavukçuluk B) Koyunlar C) Geldiğinde D) Saklandı E) Ormanlar
8. Aşağıdakilerden hangisinde ünlü daralması vardır?
A) Başlıyor B) Gözledi C) Açıkça D) Elma E) Koyun
.png)
Hiç yorum yok: